Wstęp do Powszechnej Encyklopedii Filozofii

Encyklopedia to dzieło, które służy ciągłemu kształceniu i wychowywaniu poszczególnych ludzi i całych społeczności. W tradycji kultury zachodniej encyklopedie były i są najbardziej uniwersalną formą informowania oraz kształcenia. Tworzone przez określone środowiska akademickie są zarówno świadectwem zdobytej wiedzy, jak też znakiem poziomu kultury osiągniętej przez dany naród. Opracowanie encyklopedii z określonej dziedziny nauki i przekazanie jej społeczeństwu to nie sprawa ambicji grupy naukowców, lecz przede wszystkim wyraz troski o edukację i poziom kultury naukowej danej społeczności.

Wśród różnych rodzajów encyklopedii niezbywalną rolę w kształtowaniu kultury naukowej odgrywają encyklopedie filozoficzne. Filozofia, która przenika tak istotne dziedziny kultury jak poznanie, postępowanie, wytwarzanie, jest dla kultury każdego narodu jej logosem (rozumem), który pozwala odkryć wyższy, niż tylko doraźny, cel życia i działania.

Wybuch drugiej wojny światowej, okupacja Polski, niszczenie polskiej inteligencji i, w konsekwencji, polskiej nauki, zwłaszcza humanistyki, spowodowały załamanie podstaw kultury. Towarzyszyło temu zaprogramowane prześladowanie Kościoła katolickiego, czego wyrazem były proporcjonalnie najwyższe straty osobowe wsród duchowienstwa, powstałe zarówno pod okupacją niemiecką, jak i sowiecką. Wprowadzenie ideologii komunistycznej, wrogiej dziedzictwu wielowiekowej tradycji, było kolejną przyczyną dewastacji polskiej kultury. Ideologia ta, w postaci marksistowskiej filozofii, stała sie obowiązkowa na wszystkich szczeblach nauczania szkolnego, a także w propagandzie szerzonej w środkach przekazu oraz w książkach i czasopismach.

Trwające pół wieku niewolenie wolnej myśli spowodowało w narodzie znaczną utratę świadomosci własnej kultury i doprowadziło do deformacji światopoglądowych. Skutki te nie ustąpiły wraz z odzyskaniem w roku 1989 niezawisłości, ponadto propaganda laicko-ateistyczna nasiliła swe oddziaływanie na umysły Polaków, a przygotowany, dostosowany do panującej wokół mody kulturowej program szkolnego nauczania i formacji nie daje gwarancji przeciwstawienia sie nowemu zniewoleniu. W tej sytuacji należało dostarczyć kształcacej się młodzieży skutecznej pomocy w postaci niezafałszowanej ideologicznie filozofii, która zawsze stoi u podstaw rozumienia kultury i rzetelnego myślenia.

Nie udało sie dotąd opracować autorskiej encyklopedii filozofii w języku polskim. Fakt ten jest dokuczliwym brakiem dla polskiej kultury filozoficznej i dla całej humanistyki. Potrzeba uzupełnienia tego braku jest dziś wyzwaniem, a także powinnością tych wszystkich filozofów, którym nieobojętna jest troska o solidną formację prawdziwie rozumiejącego poznawania rzeczywistości.

Grono filozofów z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zrzeszone w Polskim Towarzystwie Tomasza z Akwinu (PTTA), będącym oddziałem Societa Internazionale Tommaso d'Aquino (SITA), które wypracowało pogłębione rozumienie filozoficznego poznania świata i człowieka, postanowiło podjąć to wyzwanie i poprzez opracowanie i wydanie Powszechnej Encyklopedii Filozofii stanąć na straży dziedzictwa kulturowego Polaków. Societa Internazionale Tommaso d'Aquino (wsród jego członków założycieli był prof. kard. Karol Wojtyła, obecny papież Jan Paweł II) jest jednym z najbardziej znanych w świecie towarzystw filozoficznych, którego głównym celem jest szerzenie i rozwijanie kultury filozoficznej.

Inicjatywa opracowania i wydania wielotomowej Powszechnej Encyklopedii Filozofii wychodzi ze środowiska, które w najtrudniejszych dla polskiej filozofii i humanistyki czasach ostatniego pięćdziesięciolecia rozwijało, chroniło i pielęgnowało niezależne filozoficzne poznanie, stając w ten sposób na straży polskiej kultury.

Zespół inicjujący to przedsiewzięcie zdaje sobie sprawę z ogromu pracy i trudnosci, jakie ono ze soba niesie, lecz równocześnie jest świadom odpowiedzialności, jaką stawia przed nim współczesna sytuacja kulturowa i społeczna, traktując to zadanie jako posługę myślenia oraz służbe prawdzie.

W Powszechnej Encyklopedii Filozofii przedstawiono podstawowe problemy filozoficzne, z uwzględnieniem egzystencjalnie ważnych pytań metafizycznych oraz udzielonych na nie odpowiedzi w całym kontekście historii filozofii. Pozwoli to zainteresowanym wyrobić pogląd na temat słuszności lub błędnosci danych rozwiązan. Problemy te przedstawiono w języku przedmiotowym, w formie wykładu, co stanowi swoisty wyróżnik tej encyklopedii. Ma to na celu ukazanie rozumienia problemów przez wskazanie na takie realne czynniki (a nie teorie), których odrzucenie pociąga za sobą zanegowanie samego faktu danego do wyjaśnienia. Z tej racji autorzy haseł problemowych nie ograniczają się do referowania różnorodnych poglądów i stanowisk, lecz proponują także racjonalne i zasadne rozwiązania.

W hasłach przeglądowych przedstawiono różnorodne systemy filozoficzne, które legły u podstaw nowożytnej i współczesnej kultury, wyznaczając określone rozumienie świata i człowieka. Przegląd ten ma na celu nie tylko opis danego zjawiska myślowego, które zaowocowało sformułowaniem określonego systemu filozoficznego czy metody filozofowania, lecz równocześnie ma ułatwić czytelnikowi zrozumienie różnorodnych zjawisk i procesów myślowych występujacych we współczesnej kulturze (nauce, etyce, sztuce i religii). Stanowiska filozoficzne i poglądy omówiono w biogramach wybitnych myślicieli, którzy znacząco oddziałali na dzieje filozofii i wyznaczyli różnorodne rozumienie świata osób i rzeczy. Biogramy te stanowią zródło informacji o danym myślicielu oraz dają okazję do zapoznania się z kontekstem powstawania danej myśli filozoficznej czy danej interpretacji.

W Powszechnej Encyklopedii Filozofii w sposób szczególny uwzględniono dziedzictwo filozofii klasycznej, gdyż ono stanowi podstawę tożsamości kultury europejskiej. Zwrócono takze uwagę na dorobek filozofii Wschodu (Indii, Chin, Korei i Japonii), dzięki czemu dostarczono szerokiej (powszechnej) perspektywy rozumienia filozofii.

Przy opracowywaniu haseł biorą udział uczeni nie tylko z polskich ośrodków naukowych (Lublina, Warszawy, Wrocławia, Krakowa, Poznania, Gdańska, Olsztyna, Torunia i innych), ale i z zagranicznych (z Hiszpanii, Włoch, Francji, Stanów Zjednoczonych Ameryki, Rosji, Ukrainy, Białorusi, Estonii, Słowacji i innych). Mozliwość współpracy z tak szerokim gronem filozofów gwarantuje Societa Interazionale Tommaso d'Aquino, które ma swych członków w różnych ośrodkach naukowych świata. Komitet Naukowy oraz Zespół Redakcyjny Powszechnej Encyklopedii Filozofii tworzą członkowie tego Towarzystwa.

Powszechna Encyklopedia Filozofii zaplanowana jest na 8 tomów, które wydawane będą w cyklu jeden tom rocznie, każdy zawierający ok. 500 haseł na ok. 800 stronach druku w formacie A4. Żywimy nadzieję, ze Powszechna Encyklopedia Filozofii - pierwsze tego rodzaju przedsięwzięcie w dziejach naszej tysiącletniej historii - przyczyni się do umocnienia podstaw kultury filozoficznej i kultury naukowej. Zespół ofiaruje ja Narodowi Polskiemu na ręce jego największego Syna, Ojca Świetego Jana Pawła II, na progu trzeciego tysiąclecia.


Mieczysław A. Krąpiec
Andrzej Maryniarczyk

« powrót