Obecność zła jawi się w różnych formach ludzkiej świadomości; zarówno w przednaukowej, jak i w religijnej oraz w wypowiedziach literackich. W filozoficznej myśli europejskiej problematyka zła została na ogół potraktowana albo jako zjawisko pozorne, albo jako pozytywna postać bytu, wprowadzając przez to dualizm dobra i zła. Jednak w bardziej zreflektowanym poznaniu dostrzegamy w złu jedynie brak należnego dobra w bytowaniu i działaniu jakiegoś bytu. Rozpoznawalność jednak zła jest uwarunkowana tak rozumieniem samego bytu, jak i struktur samego poznania. Poznajemy bowiem byty jako swoiste, zdeterminowane w sobie całości, bytowo jedne mimo ich wewnętrznego złożenia. Poznając je odkrywamy ich naturę złożoną z czynników istotowo koniecznych oraz względnie koniecznych, czyli z tzw. "części" integrujących oraz doskonałościowych. Na tym tle można dostrzec zło jako braki - i to nie w czynnikach konstytuujących byt, gdyż brak elementu koniecznościowo konstytutywnego niszczy samą bytowość ale jako braki w częściach integrujących (brak ręki, nogi, oka, tkanek) lub braki w częściach doskonałościowych (błąd intelektualny, zło moralne, braki harmonii bytowej itp.). Zatem zło jawi się jako brak należnego dobra w samym bycie i jego działaniu. Zło jako brak nie jest bytem, zatem nie posiada własnej "natury", nie jest samo przez się poznawalne, lecz jego poznanie suponuje rozumienie bytu w którym jawi się zło jako brak.
Przejawy zła (jako braku dobra) są tak liczne i różnorodne jak różnorodne są byty i występujące w nich braki należnych im składników. Ostatecznie poznanie tych braków można osiągnąć nie tylko poprzez ogląd i analizę samej natury bytu, ale także przez uwzględnienie relacji danego bytu do jego idei wzorczej w Bogu. Wszystkie jednak postaci i przejawy zła sprowadzają się do podmiotu bytowego, w którym występują braki należnych temu bytowi składników w jego bytowaniu i działaniu. Doznawanie i oddziaływanie zła może nastąpić jedynie przez sam podmiot tego zła. W przypadku człowieka - jako podmiotu zła - jest konieczne różnoaspektowe rozumienie bytu ludzkiego. Jednak uzyskane rezultaty poznawcze nie rozświetlą do końca "tajemnicy zła", ze względu na sam bytowy charakter zła, jakim jest brak należnych składników bytowania i działania. Jeśli wszelkie ludzkie poznanie jest rozumieniem bytu, to sam brak bytu uniemożliwia wyjaśnienie poznania tego braku.
Filozoficzno-hermeneutyczne spekulacje, z jakimi spotykamy się we współczesnej filozofii języka, w poznawaniu symboli i mitów nie rozwiązują problemu wyjaśniania zła. Kończą się one najczęściej na "kantowskiej transcendentalnej dedukcji", czyli wątpliwej próbie wyjaśniania rzeczywistości przez odwołanie się do symboli opisujących zło, które to symbole kreuje sam podmiot.
Zło jest "skandalem bytu", co nie znaczy, aby człowiek nie przezwyciężał zła przez realizowanie dobra. Nie można też "oskarżać" Boga o zło istniejące w świecie, gdyż w poznawaniu związków stworzenia z Bogiem podstawą jest poznanie bytu, a nie braku bytu. W Objawieniu danym człowiekowi (I Kor 15) jest zapowiedź ostateczna: "aby Bóg był wszystkim we wszystkich". Rozumienie zatem zła uzyskujemy w procesie racjonalnego poznania tak naturalnego, jak i objawionego przez Boga człowiekowi. Problematyka ta w perspektywie śmierci biologicznej i kontekście wiary w życie po śmierci otrzymuje pełniejsze rozwiązanie.

Mieczysław A. Krąpiec
Dlaczego zło? Rozważania filozoficzne
Seria Biblioteka filozofii Realistycznej
Lublin 2005

Spis treści

Słowo wstępne

Rozdział I Świadomość obecności zła
1. Przednaukowe popularne przekonanie o istnieniu zła
2. Religijna świadomość faktu zła

Rozdział II Zło jako pozytywna natura
1. Koncepcje Greków
2. Myśl nowożytna
3. Ontologiczne podstawy teorii upatrujących w złu pozytywny charakter

Rozdział III Zło brakiem dobra
1. Filozoficzne poznanie bytowych braków
2. Relacje podstawą tłumaczenia zła-braku

Rozdział IV Przejawy zła
1. Zło kosmiczne
2. Doświadczanie bólu
3. Deformacje bytu intencjonalnego
4. Struktura zła moralnego
5. Wina i kara

Rozdział V Przyczyny zła
1. Czynnik formalny zła
2. Podmiot zła
3. Przyczyna sprawcza zła
4. Przyczyna celowa zła

Rozdział VI Oddziaływanie zła

Rozdział VII Hermeneutyka i problematyka zła

Summary

« powrót