Filozofia w kulturze - streszczenie

O. prof. dr hab. Mieczysław A. Krąpiec OP
O filozofii w kształceniu humanistycznym

Filozofia, jako umiłowanie mądrego poznania, jest nieodłączną od człowieka - człowiek jest ze swej natury zawsze filozofem. Zalążkiem filozofii jest jawiące się pierwotnie poznanie zdroworozsądkowe (spontaniczne). W procesie oczyszczania i uściślania poznania spontanicznego, zdroworozsądkowego pojawiły się trudności, uproszczenia, błędy - wskutek czego zrodziły się różne filozoficzne systemy. Samo pojawienie się błędnych rozwiązań świadczy o tym, że jest możliwa i dostępna w poznaniu prawda świata i człowieka oraz spraw ludzkich. To dokonuje się w filozofii, która jest podstawowym, rozumiejącym poznaniem świata, człowieka i jego działania.
Filozofia jako zawsze towarzyszące człowiekowi podstawowe poznanie, decyduje o ludzkiej kulturze, na którą składa się poznanie: tak przednaukowe jak i naukowe, utworzone przez naukotwórcze pytania; rozumienie ludzkiego postępowania i całej moralności indywidualnej i społecznej (w tym polityki); rozumienie twórczości techniczno-artystycznej, oraz religia - zwieńczenie życia osobowego człowieka, wiążącego się rozumnie z pierwszym Źródłem życia, jego Wzorem i Celem ostatecznym - Bogiem. Tak rozumiana filozofia jako umiłowanie racjonalnego poznania stanowi podstawę humanistycznej kultury, czyli ludzkiej. Syntezę myśli filozoficznej - ogólnoludzkiej - prezentujemy w Powszechnej Encyklopedii Filozofii.

S. prof. dr hab. Zofia J. Zdybicka USJK
Rola filozofii w religii

W XIX i XX wieku w naszym kręgu kulturowym nastąpiły wielkie zafałszowania - błędy dotyczące człowieka, Boga i religii. Były to: 1.Ateizm - negacja Boga ba wielką skalę (Feuerbach, Marks, Nietzsche, Freud, Sartre); 2.Uznanie człowieka i Boga za wartości konkurencyjne: człowiek na miejscu Boga (tzw. deifikacja człowieka); 3.Religia jest wytworem człowieka (alienacją) i należy ją wyeliminować z ludzkiego życia i ludzkiej kultury. Wśród przyczyn należy wymienić - zawyżenie horyzontu poznawczego (racjonalizm oświeceniowy i scjentystyczny); - błędy antropologiczne (zafałszowanie prawdy o człowieku). Bóg "znika" z horyzontu poznawczego (mentalność naukowo-techniczna, "Wielki Nieobecny") a człowiek uznaje się za kreatora świata i siebie. Działanie w kulturze: - laicyzacja; - sekularyzacja; - zeświecczenie; - terryzm (doczesność - wszystkim). Skutki: - walka z religią (marksizm); - powstają surogaty religii - New Age.
Stąd współcześnie wielka potrzeba prawdy o Bogu, o człowieku i religii uzasadnionej, neutralnej, niezideologizowanej. Prawdy tej dostarcza właśnie filozofia religii uprawiana w ramach filozofii klasycznej. Religia jest relacją między człowiekiem jako osobą i osobowym Bogiem, w której człowiek uznaje Boga za ostateczne źródło istnienia oraz cel, który usensawnia życie ludzkie i ludzką kulturę.
W filozofii religii pokazuje się i uzasadnia ontyczne, naturalne podstawy religii. Religia bowiem związana jest ze sposobem istnienia człowieka. Człowiek jest bytem osobowym, rozumnym i wolnym, przygodnym i świadomym swej przygodności, otwartym na prawdę i dobro w nieskończonym wymiarze (transcendencja człowieka). Jest "capax Dei", a zatem zdolny poznać i pokochać Boga, co stanowi istotę religii.
Filozofia uzasadnia na różnych drogach istnienie Boga. Droga najbardziej podstawowa - to droga istniejących bytów, do natury których istnienie nie należy i które - wobec tego - domagają się racji istnienia, znajdując ją w Pełni Istnienia - Osobowym Bogu. Racje zachodzenia związku religijnego między człowiekiem i Bogiem wyjaśnia teoria partycypacji (wszystko, co istnieje, istnieje na mocy uczestnictwa w Bogu). Bóg jest ostateczną racją istnienia świata, który pochodzi od Boga wedle Jego myśli, na drodze wolnego stwarzania (z miłości). Bóg jest więc Bogiem Osobowym, Pełnią Istnienia, Najwyższą Prawdą i Miłością. Tylko człowiek - jako świadoma i wolna osoba zdolny jest relacje partycypacji poznać oraz w sposób świadomy i wolny uznać Boga za osobiste źródło istnienia oraz osobisty cel ostateczny (najważniejsza decyzja ukierunkowująca całe życie i działanie zwłaszcza działanie religijne i moralne). Religia - jak wskazuje filozofia, posiada podstawy ontyczne. Związana jest ze sposobem istnienia człowieka, świata i Boga. Jest sposobem istnienia "z Boga", "na wzór Boga" i "ku Bogu" co wyraża św. Paweł: "W Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy" (Dz. Ap. 17,28).

Prof. dr hab. Henryk Kiereś
Rola filozofii w kulturze medialnej

Problem wykładu - jakie są konieczne warunki właściwego użycia pośredników poznawczych w komunikacji - wyjaśnia się rozważając kolejno: 1. Co to jest filozofia? 2. Czym jest kultura?, 3. Jakie są rodzaje pośredników poznawczych?

Dr Paweł Skrzydlewski
Rola filozofii w życiu społecznym
Życie społeczne człowieka ze swej natury jest przyporządkowane i nakierowane na spełniania jednego celu. Celem tym jest dobro wspólne pojęte jako rozwój człowieka w tym, co jest jemu właściwe jako człowiekowi i zarazem wspólne wszystkim ludziom. Tak pojęte dobro wspólne doskonali zarówno samego człowieka jak i ludzką społeczność: w aspekcie intelektualnym, wolitywnym oraz twórczym, w kontekście obiektywnego celu ludzkiego życia (Absolut - Bóg).
Realizacja dobra wspólnego w życiu społecznym jest nazywana polityką. Polityka jest sztuką roztropnej i godziwej, ale i zarazem skutecznej, realizacji dobra wspólnego. Do jej normalnego, ludzkiego funkcjonowanie konieczne jest bardzo wiele czynników, a szczególnie właściwe rozpoznanie i zrozumienie tego, czym ona jest, kogo dotyczy, jaki jest jej właściwy cel oraz jakie środki faktycznie doń prowadzą. W tym miejscu pojawia się związek filozofii z życiem społecznym. Jeśli bowiem życie społeczne ma mieć ludzki (rozumny i godziwy) charakter musi wypływać z prawdziwościowego, integralnego i mądrościowego odczytania rzeczywistości. To odczytanie rzeczywistości (natury człowieka, jej potencjalności i środków prowadzących do jej aktualizacji) dokonuje się na gruncie filozofii, która jako jedyna dyscyplina poznawcza otwiera się na pełnię bogactwa bytu, dając tym sam człowiekowi działającemu na gruncie życia publicznego szansę realizacji dobra wspólnego. Ze znanych cywilizacji jedynie cywilizacja Zachodu (cywilizacja łacińska) korzysta z dobrodziejstwa nauki - filozofii jako drogi poznania, w świetle którego dochodzi do uzgodnienia życia społecznego, polityki z dobrem wspólnym. Z tego tytułu troska o obecność owoców filozofii w życiu publicznym jest faktycznie troską o rozwój samego człowieka, który bez poznania prawdy o sobie i świecie, skazany jest w życiu społecznym nie tylko na tyranię mitów i sakralizmu, ideologii i utopii, nieludzkich tradycji i despotyzmu państwa, a zatem na rozminięcie się z właściwym celem życia osobistego i społecznego, jakim jest dobro wspólne.

Prof. dr hab. Piotr Jaroszyński
Encyklopedie filozoficzne w historii kultury

Encyklopedie filozoficzne pojawiają się tak naprawdę dopiero z końcem średniowiecza i to w zachodniej Europie. Wcześniej bowiem (w czasach starożytnych jak i średniowiecznych) stanowiły tylko pewien fragment dzieł zwanych dziś encyklopediami, a obejmującymi całą ówczesną wiedzę, jak Rerum divinarum et humanarum antiquitates M. T. Warrona (116-27 przed Chr.), czy Etymologie Izydora z Sewilli (560-636 po Chr.). Filozoficzne encyklopedie późnośredniowieczne miały charakter dydaktyczny. W czasach nowożytnych przełomowym staje się Instauratio magna (Wielka odnowa) Franciszka Bacona - rodzaj encyklopedii filozoficznej, której cel nie jest ani dydaktyczny, ani teoretyczny, ale praktyczny: chodziło o zmianę cywilizacji poprzez zmianę koncepcji filozofii i nauki. Do tak rozumianej encyklopedii nawiązali później twórcy Wielkiej Encyklopedii Francuskiej, która z kolei legła u podstaw przełomu polityczno-religijnego Zachodu. Niestety, pozateoretyczny cel encyklopedii filozoficznych przyczynił się do wielu zafałszowań w rozumieniu podstawowych problemów dotyczących m.in. człowieka, narodu, religii i Boga. Zadaniem współczesnych encyklopedii filozofii winno być odzyskanie właściwego miejsca dla filozofii jako umiłowania mądrości i prawdy. Taki cel przyświeca twórcom Powszechnej Encyklopedii Filozofii wydawanej przez Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.

Ks. prof. dr hab. Andrzej Maryniarczyk SDB
Powszechna Encyklopedia Filozofii w służbie dziennikarza i polityka

Człowiek dzięki lekturze mądrych ksiąg może włączyć się w wielką tradycję myśli ludzkiej, odkryć nowe światy i pogłębić rozumienie rzeczywistości. Wśród ksiąg tych szczególne miejsce zajmowały księgi filozoficzne. Z nich człowiek uczył się mądrości, odnajdował w nich sprawne narzędzie do opisu skomplikowanej rzeczywistości. One też uczyły go jak być wolnym w poznawaniu. Szczególną rolę wśród tych ksiąg pełniły encyklopedie, zaś encyklopedie filozoficzne w szczególności. Dlaczego obcowanie z tego typu lekturą potrzebne jest studentowi Wyższej Szkoły Kultury Społecznej i Medialnej? Przecież ma on być przede wszystkim dobrym fachowcem w dziedzinie środków medialnych, skutecznym managerem życia społecznego a nie filozofem.
Tymczasem filozofia jest potrzebna, po pierwsze, dla jego własnego rozwoju. Jeżeli bowiem człowiek - jak pisał Arystoteles w Zachęcie do filozofii - "jest stworzeniem złożonym z wielu zdolności, to jasne, że gdy ktoś może pełnić różne funkcje, najlepsza z nich jest funkcja właściwa; zdrowie jest właściwą funkcją lekarza, a bezpieczeństwo sternika. Nie możemy też wymienić lepszej funkcji myślenia czy myślącej części duszy jak zdobywanie prawdy; a więc prawda jest najważniejszym działaniem tej części duszy" (frag. 65). Osiąga się zaś to po prostu przez wiedzę, szczególnie przez wiedzę doskonalszą, a jej "najwyższym celem jest filozoficzne myślenie" (frag. 66). Po drugie filozofia jest potrzebna dla praktycznej działalności. "To, że teoretyczne myślenie - wyjaśnia Arystoteles - daje ludziom największe korzyści, można dostrzec łatwo w sztukach praktycznych. Bo tak jak rozumni lekarze i liczni znawcy ćwiczeń gimnastycznych zgadzają się, że ci, którzy chcą być dobrymi lekarzami albo trenerami, muszą mieć ogólną wiedzę o przyrodzie, tak też dobrzy prawodawcy muszą mieć ogólną wiedzę o przyrodzie, i to w stopniu o wiele większym niż ci pierwsi. Tamci bowiem są tylko twórcami doskonałości ciała, ci drudzy natomiast interesują się doskonałością duszy i chcą uczyć o dobrym i złym stanie państwa, i z tego powodu potrzebują jeszcze więcej filozofii" (frag. 46).
Powszechna Encyklopedia Filozofii - w naszej polskiej sytuacji - pełni dwie funkcje. Jak podpowiada samo słowo "encyklopedia" jest źródłem powszechnej wiedzy z dziedziny filozofii, z którą trzeba nieustannie obcować by rozumieć świat, człowieka i to, co się robi. Po drugie: encyklopedia jest jakby "kołem" (en kykloo) podrzuconym na ratunek, gdy w zdewastowanej różnymi ideologiami kulturze wszystko chwieje się, zmienia, relatywizuje, aby człowiek, twórca tej kultury, mógł na nowo zakorzenić jak najgłębiej w rzeczywistości swoje myślenie i rozumienie świata osób i rzeczy.

« powrót